muziek ‘nach Italienischem Gusto’
Een project voor gevorderde amateurzangers met intensieve coaching
onder leiding van Margot Kalse
september tot kerst 2023
Dit project is een vervolg op het project Venezia Key2Singing. Daarin hebben we de overgang van de Renaissance naar Barok die in Venetië plaatsvond, bestudeerd en laten horen. Belangrijke componisten in dat project waren Giovanni Gabrieli die de meerkorigheid heeft ontwikkeld en Claudio Monteverdi, die met zijn seconda prattica, de Stile Concertato en de basso continuo stijl de barok heeft ingeluid.
De Italiaanse nieuwigheden vielen zeer in de smaak in Duitsland. Veel Duitse componisten uit de late zestiende en uit de zeventiende eeuw borduurden voort op deze nieuwe stijlen.
Heinrich Schütz (1585-1672) bijvoorbeeld was een leerling van de Venetiaan Giovanni Gabrieli; hij is diverse malen naar zijn leermeester in Venetië afgereisd. Net als zijn leermeester schreef Schütz meerkorige werken en later componeert hij in de zogenaamde basso continuo-stijl en de Stile Concertato die Claudio Monteverdi in Venetië had ontwikkeld.
In het project Kerst rond Schütz verdiepen we ons in het landen van de nieuwe Italiaanse componeerstijlen in Duitsland. Schütz’ Deutsches Magnificat is een voorbeeld van meerkorigheid. In zijn Historia der Geburt Jesu Christi vinden we de basso continuo- en concertatostijl. Naast Schütz komen ook andere componisten aan bod die door de Italiaanse muziek zijn beïnvloed.
Johann Eccard was een leerling van Orlando di Lasso (1532-1594), die veelvuldig in Italië had vertoefd voordat hij zich in München vestigde.
De componisten Schein, Michael en Praetorius reisden zelf nooit naar Italië, maar namen de Italiaanse noviteiten over. Aan de hand van de schitterende, rijk geschakeerde en feestelijke kerstmuziek van deze componisten zullen wij de invloed van de Italiaanse noviteiten in de Duitse muziek en daarmee het ontstaan van de barok in Duitsland bestuderen.
Aanleiding
Nu Key2Singing een programma met de schitterende, rijk geschakeerde en verrassende meerkorige Venetiaanse muziek uit de zestiende eeuw heeft bestudeerd en uitgevoerd, is het interessant om te kijken wat voor invloed deze heeft gehad op met name de Duitse muziek in de tweede helft van de zestiende eeuw en de zeventiende eeuw.
Het zestiende eeuwse Venetië was een bruisende stad met een rijk cultureel leven. Hier ontwikkelde zich een prachtige kunststroming met uitingen in schilderkunst, bouwkunst en muziek. De befaamde Venetiaanse school had een grote invloed op de vroege barokmuziek in heel Europa. Vooral Duitse componisten trokken naar Venetië om daar les te nemen.
Hoe gingen de Duitse componisten om met de Italiaanse invloeden? Ook in Duitsland werd meerkorig gecomponeerd, o.a. door Schütz zelf. In zijn werk vindt dan ook de overgang naar de barok plaats: zijn latere werk is geschreven in de basso-continuostijl en de Stile Concertato.
In het Venezia project lieten we de overgang van Renaissance naar barok horen en stopten we met het Confitebor terzo van Monteverdi in de nieuwe stijl. In dit Schütz project laten we ook de aanloop naar de barok horen, maar vertoeven we veel langer in deze stijl.
Doelstellingen van het project
De doelstelling van dit project is het bieden van uitdaging aan gevorderde amateurzangers door het uitvoeren van onbekende muziek in een kleine c.q. solistische bezetting. Het niveau van de deelnemers zal na het project zijn gestegen van redelijk tot goed en van goed tot uitstekend. De persoonlijke groei van de deelnemers zal op verschillende vlakken plaatsvinden zoals hierna wordt beschreven.
Stemvorming
Uiteraard is er veel aandacht voor stemvorming. Meer dan inzingen; er wordt onder meer gewerkt aan houding, adem en klinkervorming. Hierdoor worden de deelnemers zich meer bewust van hoe zij zingen en verbetert hun zangtechniek.
Muziektheorie
Het bestuderen van het verschil tussen meerkorige polyfonie en de concertatostijl met basso continuo. Margot Kalse is specialist in oude muziek en zal ze de zangers hierin tijdens de repetities uitstekend onderwijzen.
Uitvoerig wordt aandacht besteed aan de zangers om een eigen partij in een ensemble en/of koor solo zingen met de instrumentalisten en krijgen zij inzicht in de structuur van het stuk (thema’s, imitatio e.d.).
Zelfstandigheid
Allereerst moeten de zangers zelfstandig een partij instuderen. Dit is niet gebruikelijk in amateurgezelschappen. Key2Singing zal hulp bieden voor het instuderen middels midi-files en MuseScore. Vervolgens gaan de zangers, onder intensieve coaching, polyfoon zingen, deels in koorverband, deels in solistische bezetting. De meeste amateurzangers zingen doorgaans in grotere koren met een aantal zangers per stem. Key2Singing biedt hen met dit project dus de kans om in kleine of solistische bezetting te zingen, ook samen met instrumenten. Op deze manier vereist het zingen niet alleen een grondige studie van de eigen partij, maar zoals gezegd ook van de structuur van het stuk. Tevens is het nodig om naar andere partijen te luisteren zodat men adequaat kan ‘invoegen’. De zangers leren ook om eigen partij af te stemmen met andere partijen. Bijvoorbeeld wat dynamische opbouw betreft. Zij zijn op zichzelf aangewezen en kunnen niet ‘achter anderen aan’ zingen. Dit levert een grotere zelfstandigheid op. In dit project zullen koorleden die elkaar aanvankelijk niet kennen, hard werken aan een koorklank en passende interpretatie.
Voordracht
Naast de koorklank zal worden gewerkt aan voordracht en expressie. De deelnemers leren zo dat het – naast een mooie muzikale voordracht – belangrijk is om een goede uitstraling te hebben. Key2Singing zal bij de repetities ook gelegenheid bieden tot groepsvorming, bijvoorbeeld door een repetitieweekend op een locatie te houden waar iedereen ook blijft logeren. De saamhorigheid van de groep geeft de concerten meer glans en schoonheid, zo leert de ervaring.
Instrumentalisten
Het samenwerken met professionele instrumentalisten ten slotte, is ook een verrijkende ervaring voor de meeste deelnemers. Zij zullen moeten kleuren met de diverse instrumentale begeleidingen. En het is zaak om tot een gezamenlijke muzikale interpretatie te komen.
Programma
Het feestelijke kerstprogramma is bijzonder, deze muziek wordt niet vaak uitgevoerd. Het bestaat uit werken van enkele zestiende en zeventiende-eeuwse Duitse componisten, met Heinrich Schütz als de beroemdste. In hun muziek is te horen hoe geleidelijk aan de Italiaanse invloeden van het madrigaal, de meerkorigheid, de Stile Concertato en de Basso Continuo in de Duitse muziek doordringen, culminerend in de muziek van Schütz, die daarmee de grondslag heeft gelegd van de Duitse barok.
Het programma is opgebouwd volgens het kerstverhaal: vanaf de aankondiging van de engel aan Maria en het bezoek van Maria aan Elisabeth tot en met de aanbidding door de wijzen en Herodes, die het kind wil vinden en doden. Hoofdmoot van het programma vormt de Historia der Geburt Jesu Christi van Heinrich Schütz, een klein oratorium waarin het hele kerstverhaal wordt verteld, met koor, kleine ensembles (herders, wijzen, farizeeërs) en soli (evangelist, engel, Herodes). Alle rollen zullen door projectdeelnemers worden vervuld. De kleine ensembles en de soli worden ieder door hun eigen, karakteriserende, instrumenten begeleid.
Het programma sluit af met een bekend kerstlied in een zetting van Praetorius, waarbij het publiek mee kan zingen.